گزارش،
قاتل فانتزی زاگرس
لوازم حیوان خانگی: لرستان بلوط در این روزهای اردیبهشتی ناب و روح بخش، میزبان آفتی زیبا و فانتزی است که بی صدا گلویش را می فشارد و آهسته و آرام بر بزم بهاریش رنگ خاکستری می پاشد.
بلوط، شاهرگ حیات زاگرس میانی، زخم های زیادی از تبر و طمع انسان بر تن دارد اما این روزها، قصه درد آن متفاوت از قبل بوده و در ایام دل انگیز، ناب و روح بخش اردیبهشت، میزبان آفتی زیبا و فانتزی است که بی صدا گلویش را می فشارد و آهسته و آرام بر بزم بهاریش رنگ خاکستری می پاشد. چند صباحی است زاگرس حال و روز خوشی ندارد و بلوط مقاوم و استوارش که زندگی زاگرس نشینان را تضمین می نماید یک روز دستخوش خشکی، روزی دیگر زوال، ریزگرد و زغالگیری و امروز هم میزبان میهمانی ناخوانده همچون پروانه برگخوار سفید بوده که بی درنگ و خاموش می تازند و درختان بلوط را ایستاده به کام نابودی و مرگ می کشاند؛ پس از رفع عارضه زوال، دلمان به این خوش بود که بلوط زیبا باردیگر قامت راست می کند اما متاسفانه آفتی دیگر دامن گیرش شده که نه تنها بلوط، بلکه کل اکوسیستم زاگرس را تهدید می کند و عزمی جدی در حوزه مقابله می طلبد.
بهره کشی سنتی از زاگرس دانش بومی نیست
در مورد آفت پروانه برگخوار سفید بلوط، دکتر رحیم ملک نیا، دانشیار و عضو هیئت علمی گروه آموزشی مهندسی منابع طبیعی جنگلداری دانشگاه لرستان، با اشاره به اینکه این روزها حال جنگل های بلوط زاگرس بدتر از همیشه است، اضافه کرد: عوامل انسانی، خشکسالی و گردوغبار مدت ها بود که گلوی زاگرس را فشار می داد و الان قاتلی زیبا و فانتزی هم به جمع دشمنان بلوط به نام "پروانه برگخوار سفید" افزوده شده که بخش های وسیعی از این جنگل های پرارزش را در برگرفته و نقل محافل زاگرس است؛ در صورتی که بحث اصلی در میان کارشناسان و فعالین جنگل، موضوع سم پاشی کردن یا سم پاشی نکردن است، شاید شرایط بوجود آمده توسط این آفت آخرین مهلت برای جلب نگاه جامعه و تصمیم سازان کشور به بلوط زاگرس باشد و بر همگان روشن است که هر آفتی در زاگرس عاملی ثانویه برای تهدید این بوم سازگان است.
وی با اشاره به اینکه تهدید اصلی که زمینه را برای تبدیل هر رخداد طبیعی به یک فاجعه فراهم نموده و نحوه مدیریت سرزمین و بهره کشی از زاگرس است، بیان نمود: جامعه و تصمیم سازان لازم است درک کنند زاگرس ارزش های بالاتری از تبدیل شدن به چراگاه و قطب تولید پروتئین دارد.
منابع طبیعی دست از ترویج باغبانی بکشد و به رسالت جنگلبانی خود برگردد
ملک نیا ضمن اشاره به این که وقت آن رسیده است که درک نماییم بااینکه هنوز معتقدیم زاگرس ۴۰ درصد آب کشور را تامین می کند، اما همه این آب سهم سدها و لوله های انتقال آب نیست و طبیعت زاگرس هم از آن سهم دارد، خاطرنشان کرد: زاگرس بااینکه خاک حاصلخیزی دارد اما با پمپاژ آب از رودخانه ها و نهرها و زراعت در اراضی شیب دار، اکوسیستم بیش از پیش تخریب شده و خاک حاصلخیزش با اندک بارندگی فرسوده شده و از دسترس خارج می شود.
دانشیار و عضو هیئت علمی گروه آموزشی مهندسی منابع طبیعی جنگلداری دانشگاه لرستان با تاکید براینکه سازمان منابع طبیعی متولی اصلی مدیریت زاگرس است و باید دست از ترویج باغبانی و زراعت در زاگرس کشیده و به رسالت جنگلبانی خود برگردد، تصریح کرد: کشت گیاهان دارویی و کاشت درختان باغی نه وظیفه سازمان منابع طبیعی است و نه با اکوسیستم جنگلی زاگرس سازگار است و متاسفانه بذل و بخشش برای کشاورزی، چنان زاگرس را رنجور کرده که با هر نسیمی به لرزه می افتد.
وی اظهار داشت: لازم است در مراکز علمی باور نماییم که بهره کشی سنتی از زاگرس دانش بومی نیست؛ زراعت در زیر اشکوب، دامپروری در اکوسیستم جنگلی و توجه بیشتر به گونه ها بر مبنای خوش خوراکی برای دام، زغال گیری و قطع چوب و خیلی از اشکال استفاده مردم محلی از زاگرس، نشانی از دانش ندارد و با اصول پایداری اکوسیستم در تضاد مطلق است.
نجات زاگرس و بلوطش تبدیل به دغدغه ملی شود
ملک نیا اضافه کرد: مراکز آموزشی، پژوهشی و بخش اجرا نباید بر استفاده از اصلاحات عجیبی همچون مرتع مشجر یا اطلاق آگروفارستری به عملیات زراعی دامپروری مخرب زاگرس ادامه دهند؛ لازم است بدانیم حیات نه تنها ساکنین این کوهستان، بلکه بخش اعظمی از مردمان دیگر مناطق این سرزمین به زاگرس و حیات زاگرس به بلوط وابسته است.
عضو هیات علمی دانشگاه لرستان ضمن اشاره به این که امروز اگر پروانه برگ خوار طغیان کرده یا روز گذشته اگر زوال بلوط شروع شده است، همه را به طبیعت نسبت ندهیم. بهره کشی های مداوم، مدیریت اشتباه و نگرش نادرست به اکوسیستم پرارزش زاگرس، این عرصه حیاتی پرارزش را به لبه پرتگاه کشانده است، تصریح کرد: حال که عموم جامعه خطر زوال این بوم سازگان را به درستی حس کرده؛ لازم است نجات زاگرس و بلوطش تبدیل به یک دغدغه ملی شود، مردم بیشتر نگرانش باشند، رسانه اخبارش را پیگیری و منتشر کند، کارشناسان و فعالان در کنار دو میلیون هکتار جنگل دارای منابع چوب در شمال، نگاهی هم به پنج میلیون هکتار جنگل دارای منابع آب در غرب کشور بیندازند.
زاگرس قلک بخش کشاورزی نشود
وی بیان نمود: سازمان منابع طبیعی با رجعت به رسالت جنگلبانی تفکرات زراعی خودرا کنار بگذارد و وظیفه خطیر دفاع از این جنگلها در مراجع تصمیم گیری را به درستی انجام دهد تا زاگرس قلک بخش کشاورزی نشود.
ملک نیا خاطرنشان کرد: نمایندگان مجلس و دولت در طرح ها، لایحه ها و برنامه های خود، مسائل محیط زیستی را مورد توجه قرار دهند و آگاه باشند که حیات این سرزمین در گرو زنده بودن زاگرس است؛ شاید پروانه برگ خوار سفید بلوط با تغییر نگاه ما ناجی بلوط شود. شاید هم هشداری باشد برای شروع توقف پایان زاگرس.
جنگل محیطی زراعی یا باغی نیست که با هر عامل کنترل کننده ای آنرا مدیریت کنیم
در این خصوص، مجید توکلی، استادیار حشره شناسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان اظهار نمود: هم اکنون نه تنها با پروانه جوانه خوار بلوط در زاگرس مواجه هستیم، بلکه با یک کمپلکسی از پروانه های جوانه خوار برگ ها مواجه ایم.
وی با اشاره به اینکه در ابتدای فصل بهار و رویشی این آفت آغاز به فعالیت و طغیان می کنند، خاطرنشان کرد: این افت انحصاری لرستان نیست و متاسفانه بیشتر مناطق رویشی زاگرس از آذربایجان غربی تا استان فارس به صورت مناطق و محدوده های خاص در برگرفته؛ در بعضی جاها شکل طغیانی به خود گرفته و شیوع و جمعیت آنها بالاست و خسارت زیادی به بار می آورند بگونه ای که در بعضی موارد تا ۱۰۰ درصددرختان بلوط را فاقد برگ می کنند.
این استادیار حشره شناسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بیان نمود: از بین چندین آفت برگ خوار بلوط، آفت پروانه یکی از جوانه خوارهای بلوط است که غالب بوده و جمعیت آن بیشتر است.
توکلی با اشاره به اینکه متولیان برنامه هایی برای مدیریت جنگل و کنترل این آفت دارند، اضافه کرد: امسال تحقیقاتی را برای ارزیابی روی شیوه های کنترل متداولی که موجود است شروع کردیم.
وی ضمن اشاره به این که جنگل محیطی زراعی یا باغی نیست که بتوانیم با هر عامل کنترل کننده ای آنرا مدیریت نماییم، اضافه کرد: تنها ابزاری که در مناطق خیلی حاد در دست داریم استفاده از شیوه های بیولوژیک است و الان در مرحله آزمایش هستیم و پرونده تحقیقات این آفت تا اواسط خردادماه امسال بسته می شود.
این استادیار حشره شناسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان اظهار داشت: در مناطقی همچون مله شبانان باوجود محلول پاشی هنوز آفت طغیان کرده است.
وجود گون نشان از بیابانی شدن زاگرس میانی و جنوبی دارد
دکتر فرزاد ویسانلو دکترای تخصصی مهندسی منابع طبیعی در این خصوص به ایسنا اظهار داشت: آفات بلوط در جنگل های زاگرس قبلا وجود داشته و اما سوالی که به ذهن متبادر می شود اینست که چرا قبلا طغیان نمی کرده؟ شاید یکی از دلیلهای این باشد که جنگل های زاگرس را به روش های دیگری تخریب می نماییم، قبلا زاگرس اینقدر تنک نبوده و تراکم درختان هم کم نبوده است!؟
وی افزود: زمانی که به اکوسیستم هجمه ای وارد نشود تنظیمات خودرا دارد اما تعداد زیاد آفات نشان از بیماری و مریضی درختان دارد و با این اوصاف باید منتظر باشیم که هر آفتی(پروانه و سوسک و حتی ویروس و باکتری) به آن حمله و طغیان کند.
ویسانلو با اشاره به اینکه طغیان آفت به جنگل های بلوط نتیجه ضعف جنگلها به لحاظ اکوسیستمی است که به علت سرشاخه زنی اهالی برای تهیه هیزم و علوفه دام بوجود آمده است، اظهار نمود: در جاهایی نیز درختان قطع می شوند و منجر به کاهش مقدار تراکم در هکتار می شود، با کاهش این تراکم حفاظت درختان از خودشان نیز کاسته می شود و هم سایه پوشش درختان که نهاله های بلوط را حفاظت می کند از بین می رود.
این دکترای تخصصی مهندسی منابع طبیعی با اشاره به اینکه بلوط نور پسند و نهال آن سایه پسند است و احتیاج به سایه درختان مادری خود دارد و زمانی که رعایت نمی نماییم درخت گرفتار ضعف می شود و میزبان انواع آفات خواهد بود، اظهار داشت: سرشاخه زنی و سقزگیری در زاگرس نیز مزید بر علت است.
برای ۷۰ درصد جنگل هایی که گرفتار آفت شدند هیچ کاری نمی توانیم انجام دهیم
وی با تاکید براینکه برای ۷۰ درصد جنگل هایی که گرفتار آفت شدند هیچ کاری نمی توانیم برای محافظت از آنها انجام دهیم، خاطرنشان کرد: بسیاری از قسمت های جنگلی زاگرس محکوم به مرگ است و در آینده ای نزدیگ زاگرس به بیابان تبدیل خواهد شد و نمی توانیم زاگرس را نجات دهیم.
ویسانلو افزود: در جاهایی که تراکم درختان بیشتر باشد مثل شهرکرد، یاسوج، بانه، سقز و شمال خوزستان شاید با قرق حمایتی ۱۰۰ درصد بتوان آنرا نجات داد که این امر نیازمند تصویب قانونی می باشد که از ورود انسان (گردشگر، شهرنشین، روستایی) به عرصه ها جلوگیری شود و فقط حضور محیط بانان و جنگلبانان با رعایت ضوابط امکان پذیر باشد.
این دکترای تخصصی مهندسی منابع طبیعی اضافه کرد: معتقدم جنگل های زاگرس در لرستان، همدان، ایلام از بین رفته و در آینده شاهد بیابان در این مناطق خواهیم بود چونکه شاهد رویش گون در این مناطق هستیم و وجود گون نشان از بیابانی شدن زاگرس میانی و زاگرس جنوبی دارد.
در سه دهه آینده لرستان بیابان خواهد شد
وی بیان نمود: در سال ۱۳۵۵، ۱۰ میلیون هکتار جنگل های زاگرس داشتیم که الان به ۳.۵ میلیون هکتار رسیده و متاسفانه مابقی آن تخریب شده است.
ویسانلو با اشاره به اینکه در اکوسیستم طبیعی استفاده از آفت کش در جنگل های زاگرس اشتباه است و با این اقدام جای دیگر جنگل را نابود می نماییم، بیان نمود: البته برخی کشورها نظیر استرالیا از محلول های ارگانیک برای مقابله با آفت کش ها استفاده کردند که با شبیه سازی هورمون های بدن حشرات، یک سری محلول هایی تولید کردند تا از رشد حشرات جلوگیری نمایند و متاسفانه در کشورمان این تکنولوژی را نداریم.
این مدرس دانشگاه اظهار داشت: قرق بدون قید و شرط امکان دارد موجب شود خود اکوسیستم طبیعی تغییراتی را ایجاد و بتواند خودرا نجات دهد؛ اما پیشبینی می شود لرستان تا سه دهه دیگر تبدیل به بیابان شود اثری از جنگلها نباشد؛ تازمانی که چوپان در جنگل بوده، عشایر از کریدورهای جنگلی حرکت کرده و سودجویان زغالگیری می کنند امیدی به نجات جنگل های زاگرس ندارم.
طغیان آفات در زاگرس
در این خصوص دکتر محسن ارسلانی، اقلیم شناس و پژوهشگر جنگل های بلوط زاگرس بیان نمود: طی دو دهه گذشته جنگل های بلوط زاگرس در ایران با آفات گوناگونی روبرو شده اند؛ مهم ترین این آفات، قارچ زغالی بوده که در بازه زمانی کوتاهی منجر به مرگ درخت می شد و گستره پهناوری از زاگرس را تحت تاثیر قرار داد.
وی افزود: لورانتوس آفت دیگری است که درختان کهنسال و ضعیف را برای رشد و تکثیر خود انتخاب می کند و پروانه جوانه خوار نیز با تغذیه از برگ ها در اوایل فصل رویش منجر به کاهش تاج پوشش درختان بلوط می شود و بر رویش آنها تاثیر منفی می گذارد.
این اقلیم شناس و پژوهشگر جنگل های بلوط زاگرس با اشاره به اینکه هر سه این آفات همزاد درختان بلوط هستند و در صورت فراهم شدن شرایط بهینه محیطی برای فعالیت آنها، در داخل جنگل های بلوط زاگرس گسترش می یابند، خاطرنشان کرد: نتایج مطالعات اخیر نشان داده که همزمان با نوسانات دراز مدت اقلیمی در چارچوب خشکسالی های شدید و همینطور افزایش دمای فصلی این آفات در زاگرس طغیان کرده اند.
ارسلانی تصریح کرد: مطالعات آناتومی که بر روی بافت چوبی درختان بلوط انجام شده نشان داده که درختان بلوط در ضمن دو دهه اخیر که نوسانات اقلیمی تشدید شده اند با تولید بافت چوبی کمتر و افزایش تعداد آوندهای خود کوشیده اند که با تنش های رطوبتی در زاگرس سازگاری پیدا کنند.
وی اظهار داشت: متاسفانه فعالیتهای مخرب انسانی در این حوزه های جنگلی همزمان با شدت یافتن نوسانات اقلیمی منجر به کاهش مقاومت درختان بلوط شده و طی سالهای اخیر صدها هکتار از آنها از بین رفته است.
فعال شدن پاتوژن قارچ ها و پروانه جوانه خوار در جنگل های بلوط
این پژوهشگر جنگل های بلوط زاگرس با اشاره به اینکه افزایش دمای زمستانه طی سالهای اخیر منجر به فعال شدن پاتوژن قارچ ها و همینطور گسترش جمعیت آفاتی مثل پروانه جوانه خوار بلوط شده است، اضافه کرد: پروانه جوانه خوار در مقیاس محلی با حذف جوانه های بلوط مانع از شکل گیری کامل تاج پوشش شده و در رویش آن اختلالاتی ایجاد می کنند ولی به تنهایی منجر به خشکیدگی درخت بلوط نمی شود.
ارسلانی ضمن اشاره به این که در طغیان آفات ذکر شده، نوسانات اقلیمی بسیار تعیین کننده بوده اند، اظهار نمود: مادامی که عوامل طغیان کننده این آفات در محیط وجود داشته باشند متاسفانه این آفات همزاد بلوط باقی خواهند ماند و راهکارهایی نظیر محلول پاشی یا راهکارهای مکانیکی برای حذف این آفات در رویشگاه زاگرس فاقد کارایی لازم بوده و در عین حال منجر به افزایش مخاطرات جدی برای صدها هزار زیسمند دیگر در این زیست بوم می شود.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه اقدامات غیرعلمی و غیرکارشناسی در سالهای اخیر در مواجه با این آفات منجر به لطمه های بیشتر به رویشگاه زاگرس شده است؛ همچون این اقدامات غیرکارشناسی حذف پایه های آلوده درختان خشکیده به قارچ از جنگل و همینطور حذف سرشاخه ها برای مقابله با آفت لورانتوس بوده که منجر به لطمه جدی به خاک رویشگاه و کارکرد حفاظتی این رویشگاه جنگلی شده است.
رویشگاه زاگرس باغ میوه نمی باشد که سمپاشی شود
این پژوهشگر جنگل های بلوط زاگرس اظهار داشت: با گسترش پروانه جوانه خوار بتازگی سمپاشی در زاگرس شدت گرفته که متاسفانه مسئولین مربوطه رویشگاه زاگرس را با یک باغ میوه اشتباه گرفته اند.
وی ادامه داد: این سمپاشی ها در حالی صورت می گیرد که حتی هیچ مقیاس کمی از جانب سازمان جنگلها و مراتع برای مناطق درگیر آفت ذکر نشده و یا یک پایلوت موفق برای این محلول پاشی وجود ندارد.
ارسلانی خاطرنشان کرد: لازمه چنین اقداماتی در یک زیست بوم انجام پژوهش های دقیق آزمایشگاهی و در نظر گرفتن تمام جوانب احتمالی آنست که متاسفانه ضعف بنیادی در ساختار سازمان های متولی برای انجام برنامه ریزی های لازم در زمینه مدیریت اصولی جنگل، فقط منجر به اقدامات فیزیکی و مکانیکی برای مقابله با این بحران های زیست محیطی شده است.
ضرورت احیای قرق در سراسر زاگرس برای حداقل یک دهه
این پژوهشگر و اقلیم شناس لرستانی دانشگاه ارلانگن- نورنبرگ آلمان اظهار داشت: راه حل اصلی برای پیشگیری از نابودی کامل درختان بلوط و شکل گیری بیابان های زاگرسی احیای قرق در سراسر زاگرس برای حداقل یک دهه است.
وی تصریح کرد: وضع موجود حاصل چند دهه مدیریت غیرعلمی ادارات منابع طبیعی و اعمال فشارهای خارج از توان اکولوژیکی این رویشگاه است و فاجعه ای را که طی چند دهه بوجود آمده را نمی توان با قطع سر شاخه ها یا سمپاشی درختان مدیریت کرد بلکه با تقویت پوشش گیاهی و کمک به زاداوری بلوط ها میتوان به آنها در کاهش اثرات تنش های دمایی و رطوبتی کمک کرد و لازمه آن حذف تمام فعالیتهای مخرب انسانی در رویشگاه بلوط زاگرس است.
ضرورت ماندگاری رطوبت پاییزه و زمستانه در رویشگاه زاگرس
ارسلانی افزود: هر راه حل مکانیکی یا شیمیایی برای مقابله با خشکیدگی و آفات بلوط ها در زاگرس فقط اتلاف وقت و از دست دادن زمان برای مدیریت اصولی این درخت زارها خواهد بود.
وی بیان نمود: جهت کمک به افزایش مقاومت جنگل های بلوط زاگرس در مقابل تنش های دمایی و رطوبتی درحال وقوع و آفات ذکر شده، باید تمرکز اصلی بر روی ماندگاری حداکثر رطوبت پاییزه و زمستانه در رویشگاه زاگرس صورت گیرد که برای این امر حفظ و تقویت پوشش گیاهی از کلیدی ترین فاکتورها در این رویشگاه به حساب می آید.
۲۰۰۰ هکتار از عرصه های لرستان کانون آلودگی آفت جوانه خوار بلوط است
در این خصوص حسین میرزایی، مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری لرستان اظهار نمود: برپایه بررسی های انجام شده توسط منابع طبیعی لرستان، دقیقا ۲۰۰۰ هکتار کانون آلودگی آفت جوانه خوار بلوط بوده است.
وی افزود: هر ۲۰۰۰ هکتار را با محلول سم پاشی کردیم، این محلول کم خطر و این آفت کنترل شده است.
مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری لرستان بیان نمود: این آفت کل مناطق جنگلی استان را دربرگرفته است.
به گزارش لوازم حیوان خانگی به نقل از ایسنا، بیشترین سطح جنگل های کوهستانی در سلسله جبال زاگرس وجود دارد و اصلی ترین رویشگاه گونه های مختلف بلوط محسوب می شود؛ ریشه این درختان سبب تثبیت خاک شده و از بروز سیل در بارندگی های سیل آسای منطقه جلوگیری می کند؛ آسانترین راه حل برای مدیریت و محافظت از زاگرس حذف فشارهای انسانی از جنگل و کمک به تجدید حیات مجدد آنست که این مساله باید دغدغه و وظیفه همه دستگاههای حاکمیتی و مردم باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب